Prawo w Działaniu > 54/3

Witold Borysiak

 

Testament na statku morskim lub powietrznym de lege lata i de lege ferenda w prawie polskim na tle porównawczym

Last wills made on board a ship or an aircraft de lege lata and de lege ferenda in Polish law in comparative perspective


Prawo w Działaniu 2023, tom 54

https://doi.org/10.32041/pwd.5403

Streszczenie

Testament na statku morskim lub powietrznym, określany często jako testament podróżny, uregulowany jest w prawie polskim w art. 953 Kodeksu cywilnego. W doktrynie postuluje się jednak jego usunięcie z Kodeksu cywilnego ze względu na brak zastosowania tej regulacji w praktyce, wątpliwości interpretacyjne z nią związane, a także standardy postępowania polskich przewoźników nieświadomych jej istnienia. Także rządowy projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego z 7.10.2022 r. przewiduje uchylenie tej formy testamentu szczególnego.

Za usunięciem testamentu podróżnego z Kodeksu cywilnego mogą przemawiać argumenty wyprowadzane z prawa porównawczego. W wielu ustawodawstwach europejskich występują formy testamentów, których sporządzenie jest możliwe jedynie podczas podróży na statkach morskich (częściej) lub powietrznych (rzadziej). Ich ocena jest jednak na tle tych systemów prawnych negatywna. Są one także wielokrotnie krytykowane w literaturze. Podkreśla się fakt „wyjścia z użycia” w praktyce testamentów w tej formie oraz wskazuje na argumenty odwołujące się do braku ekonomicznej racjonalności tego rozwiązania. Analiza porównawcza uwidacznia jednak przede wszystkim to, że stworzenie możliwości sporządzenia testamentu w szczególnej formie dla osób podróżujących drogą morską lub powietrzną nie jest oczywiste. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie temu, aby podróżny sporządził taki testament na pokładzie statku morskiego lub powietrznego w formie własnoręcznej, a gdyby chciał sporządzić testament w formie publicznej, udałby się np. do notariusza przed wyruszeniem w podróż. W wypadkach zaś nagłych i zagrażających życiu nie jest wyłączone sporządzenie przez takie osoby testamentu szczególnego w formie ustnej. Ponadto w rzeczywiście kryzysowych sytuacjach związanych z zatonięciem statku lub katastrofą samolotu w praktyce testament podróżny sporządzony na papierze w większości przypadków zostanie zniszczony.


 

Abstract

A will made on board a ship or an aircraft (often referred to as travel will) is regulated in Polish law in Article 953 of the Polish Civil Code of 1964. Since this regulation has never been applied in practice and because of interpretative doubts related to it, as well as the standards of conduct of the Polish carriers, unaware of the existence of this type of will, the Polish literature suggests that it should be removed from the Civil Code. Also, a proposal by the Polish government from 2022 provides for the removal of this type of will from the Civil Code.

The removal of the travel will from the Civil Code may be supported by arguments derived from comparative law. A number of European legislations contain forms of wills that can only be drawn up while travelling on a ship (more often) or by aircraft (less often). However, they are criticized in the literature. Emphasis is placed on the fact that wills of this nature are not used in practice, and arguments are presented referring to the lack of economic rationality of this solution. Moreover, a comparative analysis shows first of all that the creation of the possibility to draw up a will in a specific form for persons travelling by sea or air is not obvious. There are no obstacles preventing a traveller from drawing up such a will on board a ship or an aircraft in holographic form, or to draw up a will in public form (e.g. in the notary’s office) before starting the voyage. On the other hand, in cases of emergency it is admissible to draw up a will in a specific form (e.g. an oral will). In practice, in emergency situations involving a shipwreck or a plane crash, in most cases a travel will drawn up on paper will be destroyed.




Bibliografia (References)

  1. Baumann W., [w:] J. von Staudingers Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, t. 5, Erbrecht. §§ 2229–2264 (Errichtung und Aufhebung eines Testaments), red. C. Baldus, Berlin 2018.
  2. Borysiak W., Przyszłość testamentów szczególnych w prawie polskim na tle porównawczym, Warszawa 2021, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2022/10/IWS_Borysiak-W._Przyszlosc-testamentow-szczegolnych-w-prawie-polskimna-tle-porownawczym.pdf (raport).
  3. Borysiak W., Testament ustny de lege ferenda w świetle badań empirycznych i prawnoporównawczych, [w:] Testament w prawie polskim – wybrane problemy, red. E. Kabza, K. Krupa-Lipińska, Toruń 2018.
  4. Borysiak W., Testamenty szczególne w formie ustnej w perspektywie porównawczej, Prawo w Działaniu 2016, t. 27, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2018/09/27-Witold-Borysiak.pdf.
  5. Brox H., Walker W.-D., Erbrecht, München 2018.
  6. Budner P., Ewolucja testamentu wojskowego w prawie polskim, [w:] Testament w prawie polskim – wybrane problemy, red. E. Kabza, K. Krupa-Lipińska, Toruń 2018.
  7. Cantero G.G., Albesa J.R., de Amunátegui Rodríguez C., Anguita Villanueva L.A., Lalana del Castillo C., Spain, [w:] International Encyclopaedia of Laws. Family and Succession Law, red. W. Pintens, stan na listopad 2012.
  8. Cybula P., Testament podróżny de lege lata i de lege ferenda (zagadnienia wybrane), [w:] 50 lat kodeksu cywilnego. Perspektywy rekodyfikacji, red. P. Stec, M. Załucki, Warszawa 2015.
  9. Ebenroth C.T., Erbrecht, München 1992.
  10. Fonte E., [w:] Codice Civile, t. 1, Artt. 1–1702, red. P. Rescigno, Milano 2021.
  11. Gruber M., Sprohar-Heimlich H., Scheuba E., [w:] Erbrecht und Vermögensnachfolge, red. M. Gruber, S. Kalss, K. Müller, M. Schauer, Wien 2018.
  12. Haberko J., [w:] Kodeks cywilny, t. 3, Komentarz. Art. 627–1088, red. M. Gutowski, Warszawa 2022.
  13. Hagena W., [w:] Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, t. 9, Erbrecht. §§ 1922–2385, §§ 27–35 BeurkG, red. S. Kessal-Wulf, München 2013.
  14. Hierneis O.M., Spanien, [w:] Internationales Erbrecht, red. M. Ferid, K. Firsching, H. Döner, R. Hausmann, München, publikacja wymiennokartkowa, stan na wrzesień 2011.
  15. Huzel E., Löber B., Spanien, [w:] Erbrecht in Europa, red. R. Süβ, Bonn 2008.
  16. Ignaczewski J., Prawo spadkowe. Art. 922–1088 k.c. Komentarz, Warszawa 2004.
  17. Jankowa K., Tomczyk N., Testament wojskowy, [w:] Testament w prawie polskim – wybrane problemy, red. E. Kabza, K. Krupa-Lipińska, Toruń 2018.
  18. Jensen N., Testamentary Formalities in Early Modern Europe, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
  19. Jubault C., Droit civil. Les successions. Les libéralités, Paris 2010.
  20. Kappler S., Kappler T., [w:] Erman Bürgerliches Gesetzbuch. Handkommentar mit AGG, EGBGB (Auszug), ErbbauRG, LPartG, ProdHaftG, VBVG, VersAusglG und WEG, t. 2, red. H.P. Westermann, B. Grunewald, G. Maier-Reimer, Köln 2017.
  21. Kijowski M., Kapitan polskiego statku morskiego wobec urodzenia, zgonu i małżeństwa, Metryka. Studia z zakresu prawa osobowego i rejestracji stanu cywilnego 2017, nr 2.
  22. Kipp T., Coing H., Erbrecht. Ein Lehrbuch, Tübingen 1990.
  23. Kolkman W.D., Testamentary Formalities in the Netherlands, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
  24. Kralik W., [w:] Ehrenzweig System des österreichischen allgemeinen Privatrechts, t. 4, Das Erbrecht, Wien 1983.
  25. Księżak P., Prawo spadkowe, Warszawa 2017.
  26. Kucia B., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 6, Spadki (art. 922–1088), red. M. Habdas, M. Fras, Warszawa 2019.
  27. Kucia B., Forma testamentu w systemach common law, Warszawa 2016.
  28. Kucia B., Przesłanka „istnienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy” – uwagi de lege lata i de lege ferenda, Rejent 2012, nr 12.
  29. Kuźmicka-Sulikowska J., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021.
  30. Lange H., Kuchinke K., Erbrecht. Ein Lehrbuch, München 2001.
  31. Lange K.W., Erbrecht, München 2017.
  32. Lapuente S.C., Testamentary Formalities in Spain, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
  33. Leipold D., Erbrecht, Tübingen 2014.
  34. Longchamps de Bérier F., Law of Succession. Roman Legal Framework and Comparative Law Perspective, Warszawa 2011.
  35. Maciejewska-Szałas M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022.
  36. Malaurie P., Brenner C., Les successions. Les libéralités, Paris 2014.
  37. Marty G., Raynaud P., Droit civil. Les successions et les libéralités, Paris 1983.
  38. Mayer J., [w:] Soergel Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, t. 22, Erbrecht 2, §§ 2064–2273, §§ 1–35 BeurkG, red. J. Damrau, Stuttgart 2003.
  39. Muscheler K., Erbrecht, t. 1, Tübingen 2010.
  40. Najjar I., Brémond V., Libéralités: détermination et capacité des parties, [w:] Répertoire de droit civil, stan na czerwiec 2011.
  41. Nemeth K., [w:] ABGB Praxiskommentar, t. 4, §§ 531-858 ABGB, AnerbG, Kärtner ErbhöfeG, Tiroler HöfeG, red. H. Schwimann, G. Kodek, Wien 2018.
  42. Olzen D., Looschelders D., Erbrecht, Berlin–Boston 2017.
  43. Osajda K., [w:] Komentarze Prawa Prywatnego, t. 4a, Kodeks cywilny. Komentarz. Spadki, red. K. Osajda, Warszawa 2019.
  44. Osajda K., Testamenty XXI wieku: mistyczny, elektroniczny, cyfrowy na CD lub DVD, Rzeczpospolita z 31.10.2005 r., dodatek „Prawo co Dnia”.
  45. Osajda K., Wpływ rozwoju techniki na uregulowanie formy testamentu – rozważania de lege ferenda, Rejent 2010, nr 5.
  46. Pabin A., Testament jako akt sformalizowany – uwagi w sprawie przyszłego kształtu regulacji dotyczących formy rozrządzeń testamentowych, Studia Prawnicze 2016, nr 1.
  47. Pazdan M., [w:] Kodeks cywilny, t. 2, Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2021.
  48. Pazdan M., Prawo spadkowe, [w:] Zielona Księga. Optymalna wizja Kodeksu cywilnego Rzeczypospolitej Polskiej, red. Z. Radwański, Warszawa 2006.
  49. Pol K., O przyszłości testamentu ustnego, [w:] Europeizacja prawa spadkowego – aktualne tendencje, red. K.A. Dadańska, Szczecin 2016.
  50. Pytel A., Testament w formie elektronicznego dokumentu opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, Monitor Prawniczy 2018, nr 14.
  51. Reid K.G.C., de Waal M.J., Zimmermann R., Testamentary Formalities in Historical and Comparative Perspective, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
  52. Rozum K.W., Testamenty szczególne pięćdziesiąt lat po ich wprowadzeniu – pytanie o konieczność rewizji norm, [w:] Testament w prawie polskim – wybrane problemy, red. E. Kabza, K. Krupa-Lipińska, Toruń 2018.
  53. Rudnicki J., Rola formy testamentu. Uwagi na tle porównawczym, Forum Prawnicze 2013, nr 2.
  54. Rudnicki J., Testament żołnierski i testamenty wojskowe w europejskiej tradycji prawnej, Kraków 2015.
  55. Schömmer H.P., [w:] Internationales Erbrecht. Spanien, München 2003.
  56. Sesta M., Codice delle successioni e donazioni, t. 1, Constituzione e Quattro Codici, Milano 2011.
  57. Sikora K., Technologie biometryczne sposobem uwspółcześnienia przepisów o formie testamentu holograficznego, Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały 2020, nr 2.
  58. Skowrońska E., Forma testamentu w prawie polskim, Warszawa 1991.
  59. Skowrońska-Bocian E., Prawo spadkowe, Warszawa 2022.
  60. Skowrońska-Bocian E., Testament w prawie polskim, Warszawa 2004.
  61. Skowrońska-Bocian E., Wierciński J., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 6, Spadki, red. J. Gudowski, Warszawa 2017.
  62. Sticherling P., [w:] Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, t. 11, Erbrecht. §§ 1922–2385, §§ 27–35 BeurkG, red. S. Kessal-Wulf, München 2020.
  63. Terré F., Lequette Y., Gaudemet S., Droit civil. Les successions, les libéralités, Paris 2014.
  64. Trabucchi A., Bullo L., [w:] Istituzioni di diritto civile, red. G. Trabucchi, Padova 2007.
  65. Turłukowski J., Sporządzenie testamentu w praktyce, Warszawa 2009.
  66. Vascellari M., [w:] Commentario breve al codice civile, red. G. Cian, A. Trabucchi, Milano 2016.
  67. Venandet G., Ancel P., Henry X., Tisserand-Martin A., Wiederkehr G., Code Civil, Paris 2015.
  68. Waszczuk J., Szczególne formy testamentu w prawie włoskim, Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2007, nr 1.
  69. Weidlich D., [w:] Palandt Bürgerliches Gesetzbuch, München 2017.
  70. Welser R., [w:] Kommentar zum Allgemeinen bürgerlichen Gesetzbuch, t. 1, §§ 1–1174 ABGB, red. P. Rummel, Wien 2000.
  71. Wendehorst C.C., Testamentary Formalities in Austria, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
  72. Wójcik S., Zoll F., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2015.
  73. Załucki M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2020.
  74. Załucki M., Forma testamentu w perspektywie rekodyfikacji polskiego prawa spadkowego. Czas na rewolucję?, Państwo i Prawo 2017, nr 3.
  75. Załucki M., Uwagi w sprawie wykorzystania nowych technologii dla rozrządzeń na wypadek śmierci w trakcie zagrożenia życia w podróży, [w:] Prawne aspekty podróży i turystyki – historia i współczesność. Prace poświęcone pamięci profesora Janusza Sondla, red. P. Cybula, Kraków 2018.
  76. Załucki M., Współczesne tendencje rozwoju dziedziczenia testamentowego – czyli nie tylko o potrzebie wprowadzenia wideotestamentu do nowego Kodeksu cywilnego, Roczniki Nauk Prawnych 2012, t. 22, nr 2.
  77. Zimmermann R., Testamentary Formalities in Germany, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
  78. Zimmermann R., Testamentsformen: »Willkur« oder Ausdruck einer Rechtskultur?, Rabels Zeitschrift fur auslandisches und internationales Privatrecht 2012, nr 3, https://doi.org/10.1628/003372512801786881.
  79. Zoll F., Testamentary Formalities in Poland, [w:] Comparative Succession Law, t. 1, Testamentary Formalities, red. K.G.C. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann, Oxford 2011.
Artykuł PDF

Jak cytować (How to cite this)

W. Borysiak, Testament na statku morskim lub powietrznym de lege lata i de lege ferenda w prawie polskim na tle porównawczym, Prawo w Działaniu 2023, t. 54, https://doi.org/10.32041/pwd.5403

Loading