Prawo w Działaniu > PWD 53/8

Leszek Wiwała

 

Metodologia badań służących szacowaniu skali nielegalnego rynku napojów spirytusowych

Research methodology for estimating the scale of the illicit spirit drink market

Prawo w Działaniu 2023, tom 53

https://doi.org/10.32041/pwd.5308

Streszczenie

Nielegalny rynek napojów spirytusowych to bardzo złożone zjawisko społeczne odpowiedzialne za problemy zdrowotne, straty finansów publicznych, korupcję i inne nielegalne działania. Wiedza na jego temat jest tyleż ważna, co trudno osiągalna. Dotychczasowe szacunki dotyczące skali nieoficjalnego spożycia alkoholu znacznie się różniły. Badania Komisji Europejskiej, Światowej Organizacji Zdrowia i instytucji zdrowia wskazały Polskę jako lidera nierejestrowanego spożycia alkoholu w Unii Europejskiej. Z drugiej strony polskie organy podatkowe i Najwyższa Izba Kontroli szacują nierejestrowaną konsumpcję spirytusu na znacznie niższym poziomie. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie metod badawczych pomocnych w oszacowaniu rozmiarów tego zjawiska. Uporządkowanie metodologii jest potrzebne, by zmniejszyć rozbieżności w dotychczasowych szacunkach nierejestrowanej konsumpcji alkoholu w Polsce. Stosowanie wiarygodnych metod, które przynajmniej umożliwiają określenie dynamiki zmian nielegalnego rynku napojów spirytusowych, pozwoli na prowadzenie okresowej oceny skutków regulacji. Dzięki temu możliwe będzie postulowanie zmian przepisów zniechęcających do naruszania prawa.

Abstract

Illicit spirit drink market is a very complex social phenomenon. The existing estimates of the scale of the unofficial alcohol consumption differ a lot. The European Commission, the World Health Organization and health institution researches indicated Poland as the leader of unregistered alcohol consumption in the European Union. On the other hand, Polish tax authorities and the Supreme Chamber of Control estimate unregistered spirits consumption on a much lower level. The aim of the paper is to present various research methods that can help estimate the scale of this phenomenon. Standardized methodologies are necessary conditions to reduce the disproportions in the previous estimation of unregistered alcohol consumption in Poland. The need of new quality approach is justified due to the fact that illicit spirits market causes individual and social health problems, public finance losses and contributes to corruption and other illegal activities. Comprehensive and reliable tools and scientific approach which at least allow to verify the dynamics of changes in the illegal spirit drinks market, will allow to perform periodic regulatory impact assessments. Thanks to this, it will be possible to recommend changes to the provisions that may discourage violations of the law. Keywords: tax gap, illegal alcohol, “grey economy”, regulatory impact, economic analysis of the law
 
 
 

Bibliografia (References)

  1. Almenar V., Sánchez J., Sapena J., Measuring the shadow economy and its drivers: the case of peripheral EMU countries, Economic Research-Ekonomska Istraživanja 2020, t. 33, nr 1, https://doi.org/10.1080/1331677X.2019.1706601.
  2. Anderson P., Baumberg B., Alcohol in Europe, London 2006.
  3. Anderson P., Møller L., Galea G., Alcohol in the European Union, Kopenhaga 2012, https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/160680/e96457.pdf.
  4. Badania budżetów gospodarstw domowych. Zeszyt metodologiczny, Warszawa 2018, https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5486/10/2/1/zeszyt_metodologiczny_badanie_budzetow_gospodarstw_domowych.pdf.
  5. Bruun K., Edwards G., Lumio M., Mäkelä K., Pan L., Popham R., Room R., Shmidt W., Skog O., Sulkunen P., Österberg E., Alcohol control policies in public health perspective, Helsinki 1975.
  6. Cichocki S., Rozmiary „szarej strefy” w Polsce oraz ich zależność od polityki podatkowej i sytuacji budżetu państwa w latach 1995–2006, Warszawa 2012.
  7. Czapkiewicz A., Brzozowska-Rup K., Szacowanie rozmiarów szarej strefy w Polsce, Wiadomości Statystyczne 2021, nr 4, https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.8323.
  8. Czernicki Ł., Kutwa K., Szara strefa w Polsce, Warszawa 2019 (Policy paper, t. 7), https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2019/07/PIE-Szara_strefa.pdf.
  9. Duchowski R., To była prawdziwa fabryka lewego alkoholu!, https://szczecin.naszemiasto.pl/to-byla-prawdziwa-fabryka-lewego-alkoholu-foto/ar/c1-3066080.
  10. Funkcjonariusze CBŚ i szczecińscy celnicy zlikwidowali nielegalną rozlewnię alkoholu, Głos Szczeciński z 5.10.2010 r.
  11. Gostkowski M., Elasticity of Consumer Demand: Estimation Using a Quadratic Almost Ideal Demand System, Econometrics Advances in Applied Data Analysis 2018, nr 22(1), https://doi.org/10.15611/eada.2018.1.05.
  12. Hassan M., Schneider F., Size and Development of the Shadow Economies of 157 Countries Worldwide: Updated and New Measures from 1999 to 2013, IZA Discussion Paper 2016, nr 10281.
  13. Hauser R., Goldberger A., The Treatment of Unobservable Variables in Path Analysis, Sociological Methodology 1971, nr 3, https://doi.org/10.2307/270819.
  14. Informacja o wynikach kontroli działania organów kontroli skarbowej i organów Służby Celnej w celu ograniczenia szarej strefy w gospodarce, Warszawa 2017, https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/16/010/.
  15. Jöreskog K., Goldberger A., Estimation of a Model with Multiple Indicators and Multiple Causes of a Single Latent Variable, Journal of American Statistic Association 1975, nr 70.
  16. Kelmanson B., Kirabaeva K., Medina L., Mircheva B., Weiss J., Explaining the Shadow Economy in Europe: Size, Causes and Policy Options, Washington 2019.
  17. Kwaśniewski J., Polityka prawa jako nauka praktyczna, [w:] Prawo w społeczeństwie, red. J. Kurczewski, Warszawa 1975.
  18. Lachenmeier D., Leitz J., Schoeberl K., Kuballa K., Straub I., Rehm J., Quality of illegally and informally produced alcohol in Europe: Results from the AMPHORA Project, Adicciones 2011, t. 23, nr 2, https://doi.org/10.20882/adicciones.156.
  19. Łapiński K., Peterlik M., Wyżnikiewicz B., Szara strefa w polskiej gospodarce, Warszawa 2014.
  20. Maison D., Badania marketingowe. Od teorii do praktyki, Sopot 2005.
  21. Mielecka-Kubień Z., Badanie popytu konsumpcyjnego na napoje alkoholowe w Polsce z wykorzystaniem modeli łamanych (ratchet models), Taksonomia 2004, t. 11, nr 1022.
  22. Mielecka-Kubień Z., Ilościowe aspekty badania problemów alkoholowych w Polsce, Katowice 2001.
  23. Mordwa S., Struktura i typologia przestrzenna przestępczości w Polsce – przykład wykorzystania walidacji liczby skupień w metodzie k-średnich, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica 2012, nr 12.
  24. Moskalewicz J., Room R., Thom B., Comparative monitoring of alcohol epidemiology across the EU, Warszawa 2016.
  25. Moskalewicz J., Wieczorek Ł., Dostępność, konsumpcja alkoholu i konsekwencje picia – trzy dekady doświadczeń, Alkoholizm i Narkomania 2009, nr 4.
  26. Moskalewicz J., Wojtyniak B., Rabczenko D., Alcohol as a cause of mortality in societies undergoing rapid transition to market economy, [w:] The Mortality Crisis in Transitional Economies, red. G. Cornia, R. Paniccià, Oxford 2000.
  27. Noncommercial Alcohol in Three Regions, Washington 2008, https://ec.europa.eu/health/archive/ph_determinants/life_style/alcohol/forum/docs/alcohol_lib15_en.pdf.
  28. Podgórski R., Metodologia badań socjologicznych, Olsztyn 2007.
  29. Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce 2015/2016, Warszawa 2016, https://mf-arch2.mf.gov.pl/documents/764034/5123644/20160407_GCNP_raport_szara_strefa.pdf.
  30. Ruge M., Determinants and size of the shadow economy: A structural equation model, International Economic Journal 2010, t. 24, nr 4, https://doi.org/10.1080/10168737.2010.525988.
  31. Rynek napojów alkoholowych w Polsce, Warszawa 2015, https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/pdf/2014/11/Rynek-napojow-alkoholowych-w-Polsce-2014-czesc-I.pdf.
  32. Sarnowski J., Selera P., Narzędzia informatyczne wykorzystywane w administracji skarbowej i ich wpływ na szczelność systemu podatkowego w Polsce w latach 2015–2019, Studia BAS 2020, nr 4(64), https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2020.29.
  33. Supplementary Document, Journal Global Health 2019, nr 9.
  34. Szara strefa wyrobów spirytusowych w Polsce, Warszawa 2012 (niepublikowany raport z badań przeprowadzonych przez KPMG).
  35. Szücs S., Sárváry A., McKee M., Adány R., Could the high level of cirrhosis in central and eastern Europe be due partly to the quality of alcohol consumed? An exploratory investigation, Addiction 2005, t. 100, nr 4, https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2005.01009.x.
  36. Święcicki A., Alkohol – zagadnienia polityki społecznej, Warszawa 1968.
  37. Unrecorded alcohol, Washington 2017, https://www.iard.org/getattachment/d76b085b-6a26-4080-b846-ca5df14e301e/pr-unrecorded.pdf.
  38. Wald I., Jaroszewski Z., Alcohol consumption and alcoholic psychoses in Poland, Journal of Studies on Alcohol 1983, nr 44 (6).
  39. Wdrożenie Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych w Unii Europejskiej (ESA2010) do polskich rachunków narodowych. Zmiany metodologiczne oraz ich wpływ na główne agregaty makroekonomiczne. Notatka informacyjna, Warszawa 2014.
  40. Wiwała L., Wpływ regulacji prawnych na wielkość nielegalnego rynku napojów spirytusowych w Polsce w latach 2004–2018, Warszawa 2022.
  41. Wolak J., Popyt na alkohol w Polsce: wyniki estymacji modelu QUAIDS, Metody Ilościowe w Badaniach Ekonomicznych 2015, t. 16, nr 4.
  42. Wzorce konsumpcji alkoholu w Polsce w 2008 r., Warszawa 2008, https://parpa.pl/download/wyniki%20badania%20wzory%20konsumnpscji%202008_%202%20metody_poprMFdoc.pdf.
  43. Wzorce konsumpcji alkoholu w Polsce. Raport tabelaryczny z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2005 r., Sopot 2005 (raport otrzymany na podstawie dostępu do informacji publicznej).
  44. Zdrowie i zachowanie zdrowotne mieszkańców Polski w świetle Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS), Warszawa 2015, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-i-zachowania-zdrowotne-mieszkancow-polski-w-swietle-badania-ehis-2014,10,1.html?pdf=1.
 
Artykuł PDF

Jak cytować (How to cite this)

 
Leszek Wiwała, Metodologia badań służących szacowaniu skali nielegalnego rynku napojów spirytusowych, Prawo w Działaniu 2023, tom 53, https://doi.org/10.32041/pwd.5308
 

Loading