Prawo w Działaniu > 55/12

Maciej Janowski

 

Czas trwania samopomocy legalnej w rozumieniu art. 343 § 2 Kodeksu cywilnego

Duration of legal self-help within the meaning of Article 343 § 2 of the Civil Code

 


Prawo w Działaniu 2023, tom 55

https://doi.org/10.32041/pwd.5512

Streszczenie

Artykuł porusza problematykę czasu, w jakim posiadacz rzeczy może podjąć tzw. samopomoc legalną w celu przywrócenia poprzedniego stanu posiadania w myśl art. 343 § 2 Kodeksu cywilnego, w następstwie naruszenia bądź utraty posiadania. Jako pierwsza omówiona jest istota samej instytucji, jej miejsce wśród tzw. kontratypów, a więc okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną oraz przyczyny wprowadzenia tej instytucji do Kodeksu cywilnego, która pozostaje w niezmienionej postaci od czasu wejścia w życie, tj. od 1.01.1965 r. W dalszej kolejności uwagę skupia się na analizie najważniejszych – z perspektywy tytułowego zagadnienia – pojęć „niezwłocznie po” i „natychmiast po”, które wyznaczają początek i koniec uprawnionego działania posiadacza. Zgodnie bowiem z dominującym stanowiskiem orzecznictwa i doktryny posiadacz może uczynić to wyłącznie bezpośrednio po naruszeniu bądź utracie posiadania rzeczy, zaś w przypadku podjęcia działania w czasie późniejszym naraża się na odpowiedzialność karną. Przeprowadzona w artykule analiza zmierza natomiast do wykazania, że literalne brzmienie art. 343 § 2 k.c. wcale nie przesądza, by samopomoc musiała być podjęta niezwłocznie po naruszeniu posiadania bądź natychmiast po jego utracie, a jedynie, że może być w takim czasie podjęta, co oznaczałoby, że oba ww. pojęcia wyznaczają moment początkowy samopomocy, nie zaś końcowy, za czym przemawia kontekstowa i celowościowa wykładnia art. 343 § 2 k.c. Dominująca wykładnia pojęć „niezwłocznie po” i „natychmiast po” budzi również wątpliwości z perspektywy równego traktowania obywateli znajdujących się w tożsamej sytuacji prawnej, np. w wyniku utraty posiadania w następstwie kradzieży rzeczy w rozumieniu art. 278 § 1 Kodeksu karnego czy naruszeniu posiadania w następstwie naruszenia miru domowego w myśl art. 193 k.k., ponieważ uzależnia możliwość przywrócenia stanu poprzedniego wyłącznie od tego, czy posiadacz ujawnił sprawcę na gorącym uczynku. Prowadzi to do wniosku, że o możliwości skorzystania z tego uprawnienia przesądza – według obecnie dominującej wykładni – czas dokonania przestępstwa, a nie subiektywna wiedza posiadacza o tym fakcie, o którym z różnych względów może on przecież nie wiedzieć. W artykule podjęta jest więc próba wykazania, że można dokonać odmiennej wykładni art. 343 § 2 k.c., tj. takiej, która daje posiadaczowi możliwość podjęcia samopomocy przez cały okres, w którym sprawca bezprawnie narusza posiadanie bądź bezprawnie posiada daną rzecz. Stanowisko to wsparte jest przykładami, które obrazują wady i zalety przyjętej obecnie wąskiej wykładni pojęć „niezwłocznie po” i „natychmiast po”. Końcowa część opracowania przedstawia propozycję nowelizacji art. 343 § 2 k.c., która nie pozostawiałaby wątpliwości co do czasookresu dozwolonej samopomocy.

 

Abstract

The article is devoted to the issue of the time in which the owner of an object can take the so-called legal self-help in order to restore the previous state of ownership pursuant to Article 343 § 2 of the Civil Code, as a result of infringement or loss of possession. In the first place the author discusses the essence of the institution itself, its place among the so-called countertypes, i.e. circumstances excluding criminal liability and the reasons for introducing this institution to the Civil Code, which has remained unchanged since the entry into force of the Act of 23 April 1964 Civil Code. Subsequently, the attention is focused on the analysis of the most important, from the perspective of the title issue, the terms “immediately after” and “instantly after”, which mark the beginning and end of the holder's authorized action. According to the prevailing position of jurisprudence and doctrine, the possessor may do so only immediately after the infringement or loss of possession of the thing, and in the event of taking action at a later time, he runs the risk of criminal liability. The analysis carried out in the article aims to show that the literal wording of Article 343 § 2 of the Civil Code does not at all mean that self-help has to be undertaken immediately after the violation of possession or instantly after its loss, but only that it may be undertaken at such time, which would mean that both of the above-mentioned concepts determine the starting point of self-help, and not the final one, which is supported by the contextual and teleological interpretation of Article 343 § 2 of the Civil Code. The dominant interpretation of the terms “immediately after” and “instantly after” also raises doubts from the perspective of equal treatment of citizens in the same legal situation, for example as a result of loss of possession as a result of theft of possessions within the meaning of Article 278 § 1 of the Penal Code, or violation of possession as a result of violation of home privacy pursuant to Article 193 of the Penal Code, because it makes the possibility of restoring the previous state conditional only whether the holder has caught the perpetrator in the act or not. This leads to the conclusion that the possibility of exercising this right is determined, according to the currently dominant interpretation, by the time the crime was committed, and not the subjective knowledge of the holder about this fact, who for various reasons may not know about it. The article therefore attempts to show that a different interpretation of Article 343 § 2 of the Civil Code, giving the possessor the opportunity to undertake self-help throughout the period in which the perpetrator unlawfully violates possession or unlawfully possesses a given object. This position is supported in the study with examples that illustrate the advantages and disadvantages of the currently adopted, narrow interpretation of the terms “immediately after” and “instantly after”. The final part of the paper is a proposal to amend Article 343 § 2 of the Civil Code, which would leave no doubt to the interpretation of duration period of permitted self-help.




Bibliografia (References)

  1. Doroszewski W. [red.], Słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/.
  2. Gubiński A., Wyłączenie bezprawności czynu, Warszawa 1961.
  3. Kołodziejski S., Ekonomiczna i społeczna funkcja posiadania, Palestra 1967, nr 11.
  4. Konarska-Wrzosek V. [red.], Kodeks karny. Komentarz, LEX/el. 2020.
  5. Lackoroński B., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, W. Borysiak, Legalis/el. 2023.
  6. Marek A. [red.], Kodeks karny. Komentarz, LEX/el. 2010.
  7. Mozgawa M., Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 2011.
  8. Osajda K., Borysiak W. [red.], Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis/el. 2022.
  9. Polański K. [red.], Wielki słownik języka polskiego, Kraków 2009.
  10. Sitek B., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023.
  11. Skowrońska-Bocian E., Warciński M., [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Art. 1–449, red. K. Pietrzykowski, Legalis/el. 2020.
  12. Sokołowski T., Szadkowski K., [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–352, red. M. Gutowski, Legalis/el. 2021.
  13. Szolc-Nartowski B., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2022.
  14. Szymczak M. [red.], Słownik języka polskiego, Warszawa 1979.
  15. Wolter W., Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973.
  16. Zontek W., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Art. 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Legalis/el. 2021.

 

Artykuł PDF

Jak cytować (How to cite this)

 

M. Janowski, Czas trwania samopomocy legalnej w rozumieniu art. 343 § 2 Kodeksu cywilnego, Prawo w Działaniu 2023, t. 55, https://doi.org/10.32041/pwd.5512

 

Loading