Abstract

 

An increasing proportion of the population is made up of elderly people. In addition, cross-border trade in civil matters is intensifying. The solutions concerning incapacitation, legal guardian or curator, or possibly other measures of protecting an adult in international trade have acquired considerable practical significance. The subject of the following comments is the theoretical and practical aspects of conflict of laws and domestic jurisdiction and recognition of foreign judgments, including the combined application of part four of the Code of Civil Procedure after the 2009 amendments and the 2011 Law – Private International Law, as well as the signalling of international agreements and the proposed solutions of the European Union of 2023.

In the event that civil and guardianship law changes and the institution of incapacitation is replaced by another protective institution (e.g., by a new guardianship power of attorney, assisted or assisted decision-making), the solutions and trends will continue to be either direct (in the absence of a change in the descriptions of the scopes of the current conflict and jurisdictional norms, which will imply the need for a new understanding of the hypotheses so described) or indirect (for the application of new descriptions of the scopes, but probably similar in their dispositions to those discussed in the article).

In the current national procedural and conflict-of-law norms there is a breakdown between partial or total incapacitation and legal care or guardianship (more precisely, several legal institutions so named). The basis of jurisdiction of Polish courts and authorities is increasingly broader in relation to the latter category of cases. Against the backdrop of the 2000 Convention and the 2023 EU draft regulation, both the issues of incapacitation and guardianship or curatorship are covered precisely by the more general concept of “measure of protection”, to which a uniform jurisdictional and conflict of law regulation applies (also to the recognition of foreign judgments).

The combined treatment of a kind of obverse of the case (the situation requiring the support of the adult in question in the face of the inability to exercise the capacity independently) and its reverse (the means of assistance, such as the establishment and action of a guardian) can inspire the national legislator not only for terminological and legislative technique reasons, but also for substantive and pragmatic reasons. Incapacitation of an adult (or a similar institution) and the establishment of a guardian (or other personal or institutional support) are, in civil law transactions, closely related elements of a de facto single life situation.

 

Bibliografia (References)

1. Ciszewski J., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 6, Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), red. Ereciński, LEX/el. 2017.
2. Ciszewski J., [w:] T. Ereciński, J. Ciszewski, Międzynarodowe postępowanie cywilne, Warszawa 2000.
3. Ciszewski J., Obrót prawny z zagranicą w sprawach cywilnych i karnych, Warszawa 2020.
4. Cybichowski Z., Prawo międzynarodowe publiczne i prywatne, Warszawa 1935.
5. Czepelak M., Mostowik P., Opinia dotycząca projektu nowelizacji ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 949, VI kadencja, https://orka.sejm.gov.pl/rexdomk6.nsf/Opdodr?OpenPage&nr=949.
6. Czepelak M., The experience concerning the application of community instruments in the recent European Union Member States, [w:] Latest Developments in EU Private International Law, red. B. Campuzano Diaz, M. Czepelak, A. Rodriguez Benot, A. Rodriguez Vázquez, Cambridge–Antwerp–Portland 2011.
7. Domański M., Lackoroński B. [red.], Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, Warszawa 2023.
8. Ereciński T., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 6, Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), red. T. Ereciński, LEX/el. 2017.
9. Ereciński T., Prawo obce w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1981.
10. Frąckowiak-Adamska A., Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej. Ujęcie systemowe, Warszawa 2017.
11. Frimston R., The 2000 Adult Protection Convention – sleeping beauty or too complex to implement?, [w:] The Elgar Companion to the Hague Conference on Private International Law, red. John, R. Gulati, B. Köhler, Cheltenham–Northampton 2020.
12. Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Białymstoku, Sytuacja osób starszych w Polsce w 2020 r., Warszawa–Białystok 2021, https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6002/2/3/1/sytuacja_osob_starszych_w_polsce_w_2020_r.pdf.
13. Gnela B., Geneza polskich ustaw o prawie prywatnym międzynarodowym, [w:] Regnare, gubernare, administrare. Prawo i władza na przestrzeni wieków, red. S. Grodziski, A. Dziadzio, Kraków 2012.
14. Gołaczyński J., Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2009.
15. Hrycaj A., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 5, Artykuły 1096–1217, red. Wiśniewski, Warszawa 2021.
16. Jodłowski J., Nowe przepisy k.p.c. z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, Warszawa 1962.
17. Jodłowski J., Uznawanie i wykonywanie w Polsce wyroków zagranicznych w sprawach o pochodzenie i o alimenty, Studia Cywilistyczne 1975, t. 25–26.
18. Jodłowski J., Zastosowanie prawa polskiego jako przesłanka uznania orzeczenia sądu zagranicznego i zasada ekwiwalentności prawa, [w:] Studia z prawa postępowania cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, red. M. Jędrzejewska, T. Ereciński, Warszawa 1985.
19. Kłoda M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 20C, Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2014.
20. Kozioł A., Sznajder-Peroń K., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, Warszawa 2018.
21. Kozioł A., Twardoch P., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, Warszawa 2018.
22. Lipiński K., Kompetencja władzy opiekuńczej krajowej w stosunku do obywateli polskich zamieszkałych za granicą, Państwo i Prawo 1949, nr 4.
23. Lubiński L., Jurysdykcja krajowa w sprawach o ubezwłasnowolnienie, Państwo i Prawo 1978, nr 11.
24. Ludwiczak W., Międzynarodowe prawo prywatne, Warszawa 1961.
25. Ludwiczak W., Międzynarodowe prawo prywatne, Warszawa 1996.
26. Mączyński A., Polskie prawo prywatne międzynarodowe u progu XXI, [w:] Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, red. W. Czapliński, Warszawa 2006.
27. Mączyński A., Prawo właściwe dla ubezwłasnowolnienia i uznania za zmarłego, [w:] Rozprawy cywilistyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Drozdowi, red. M. Pecyna, J. Pisuliński, M. Podrecka, Warszawa 2013.
28. Mączyński A., Przeciwko potrzebie uchwalenia nowej ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe, Zeszyty Prawnicze 2009, nr 1.
29. Mączyński A., Rozwód w prawie prywatnym międzynarodowym, Warszawa 1983.
30. Mączyński A., Statut personalny osób fizycznych. Refleksje de lege lata i de lege ferenda, [w:] Leges sapere. Studia i prace dedykowane profesorowi Januszowi Sondlowi w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. W. Uruszczak, P. Święcicka, A. Kremer, Kraków 2008.
31. Mączyński A., Stosunki rodzinne w projekcie nowej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, [w:] Z zagadnień prawa rodzinnego i rejestracji stanu cywilnego, red. H. Cioch, P. Kasprzyk, Lublin 2007.
32. Mostowik P., Bilateralne umowy międzynarodowe, [w:] Międzynarodowe prawo rodzinne, red. P. Mostowik, Warszawa 2023.
33. Mostowik P., Jurysdykcja krajowa i prawo właściwe na tle konwencji haskiej o ochronie dorosłych z 2000 r. oraz projektu uzupełniającego rozporządzenia unijnego z 2023 r., Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2024, t. 34, https://doi.org/10.31261/PPPM.2024.34.01.
34. Mostowik P., Niedźwiedź M., International Conventions Concluded by the European Union after the ECJ ‘Lugano II Opinion’ of 2006. An Alternative or Complementary to EU Regulations Path to Unification of Private International Law, Polish Review of International and European Law 2012, t. 1, nr 1–2, https://doi.org/10.21697/priel.2012.1.1.01.
35. Mostowik P., Opieka i kuratela w razie ubezwłasnowolnienia lub ograniczenia zdolności oraz podobne środki ochrony dorosłego w obrocie prawnym z zagranicą. Prawo krajowe i międzynarodowe a projekty Komisji UE z 2023 r., Warszawa 2024, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2024/11/2024_Mostowik.pdf.
36. Mostowik P., Refleksje o współczesnym prawie prywatnym międzynarodowym na tle ujęcia „jurisdykcyi krajowej zewnętrznej” F. Słotwińskiego z 1838 r., [w:] Prawne zagadnienia międzynarodowego obrotu cywilnego i handlowego, red. E. Figura-Góralczyk, R. Flejszar, B. Gnela, P. Mostowik, Warszawa 2023.
37. Mostowik P., Skuteczność zagranicznego ubezwłasnowolnienia oraz zarządzeń opiekuńczych i innych środków ochrony dorosłych na tle projektowanej koegzystencji konwencji haskiej z 2000 r. oraz rozporządzenia UE (KOM 280 i 281 z 2023 r.), Polski Proces Cywilny 2023, nr 4.
38. Mostowik P., Symełon P., Ochrona dorosłych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 2.
39. Mostowik P., Władza rodzicielska i opieka nad dzieckiem w prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 2024.
40. Muir Watt H., The work of the HCCH and the path of the law: the politics of difference in unified private international law, [w:] The Elgar Companion to the Hague Conference on Private International Law, red. John, R. Gulati, B. Köhler, Cheltenham–Northampton 2020.
41. Orecki M., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 5, 1096–1217, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
42. Pazdan M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 20A, Prawo prywatne międzynarodowe, M. Pazdan, Warszawa 2014.
43. Pazdan M., O potrzebie uchwalenia nowej ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe, Zeszyty Prawnicze 2009, nr 1.
44. Pazdan M., Perypetie projektu ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym na końcowym etapie procesu legislacyjnego, Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2011, t. 8.
45. Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2017.
46. Pazdan M., Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 1967.
47. Piasecki K., Regulacje prawne Unii Europejskiej w sprawach transgranicznych. Komentarz, Warszawa 2013.
48. Pilich M., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017.
49. Pilich M., Ukraińsko-polska umowa o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych. Komentarz do przepisów o sprawach cywilnych, Warszawa 2023.
50. Pilich M., Zasada obywatelstwa w prawie prywatnym międzynarodowym, Warszawa 2015.
51. Poczobut J., Osoby, pełnomocnictwo, czynności prawne i dawność w projekcie ustawy prawo prywatne międzynarodowe z września 2004 r. – wprowadzenie do dyskusji, [w:] Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusza Piontka, red. A. Łazowski, R. Ostrihansky, Kraków 2005.
52. Proksa A., Wyłączna jurysdykcja krajowa jako negatywna przesłanka uznania orzeczeń zagranicznych, [w:] Rozprawy z polskiego i europejskiego prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Józefowi Skąpskiemu, red. A. Mączyński, M. Pazdan, A. Szpunar, Kraków 1994.
53. Przybyłowski K., Kodyfikacyjne zagadnienia polskiego prawa międzynarodowego prywatnego, Studia Cywilistyczne 1964, t. 5.
54. Przybyłowski K., Nowe polskie unormowanie problematyki kolizyjnej prawa prywatnego międzynarodowego, Studia Cywilistyczne 1966, t. 8
55. Przybyłowski K., Polskie prawo prywatne międzynarodowe, Lwów 1935.
56. Rajski J., Jurysdykcja sądów polskich w niektórych sprawach cywilnych rozpatrywanych w trybie postępowania niespornego, Nowe Prawo 1958, nr 10.
57. Rostworowski M., Projekty ustaw o zbiegu ustawodawstw cywilnych w prawnym obrocie międzynarodowym i w obrocie wewnętrznym, Kraków 1920.
58. Rycko N., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017.
59. Rylski P., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 5, Artykuły 1096–1217, red. T. Wiśniewski, LEX/el. 2020.
60. Sokołowski T., Europejskie prawo rodzinne – pojęcie, zakres, źródła oraz wykładnia, Europejski Przegląd Sądowy 2006, nr 5.
61. Szpunar M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 20A, Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2015.
62. Trojanowski G., Procedura cywilna, [w:] Synteza prawa polskiego 1918–1939, red. T. Guz, J. Głuchowski, M.R. Pałubska, Warszawa 2013.
63. von Hein J., The role of the HCCH in shaping private international law, [w:] The Elgar Companion to the Hague Conference on Private International Law, red. John, R. Gulati, B. Köhler, Cheltenham–Northampton 2020.
64. Walaszek B., Sośniak M., Prawo międzynarodowe prywatne, Wrocław 1963.
65. Weitz K., Jurysdykcja krajowa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2005.
66. Weitz K., Spełnienie warunku wzajemności przy uznawaniu i stwierdzaniu wykonalności orzeczeń zagranicznych, Palestra 2005, nr 9–10.
67. Weitz K., Założenia i kierunki reformy przepisów kodeksu postępowania cywilnego o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2001, z. 4.
68. Wengerek E., [w:] J. Policzkiewicz, W. Siedlecki, E. Wengerek, Postępowanie niesporne, Warszawa 1962.
69. Wójcik M.P., [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1107 k.p.c., LEX/el. 2024.
70. Wójcik M.P., [w:] Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, red. A. Jakubecki, LEX/el. 2011.
71. Wójcik M.P., [w:] Komentarz aktualizowany Kodeksu postępowania cywilnego, A. Jakubecki, LEX/el. 2020.
72. Zedler F., Jurysdykcja krajowa sądów polskich według umów zawartych przez Polskę z państwami europejskimi, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1991, nr 4.
73. Zoll F., Międzynarodowe prawo prywatne, Warszawa 1948.